Հայաստա­նի աշ­խարհագ­րութիւ­նը՝ ծո­վէ զուրկ, շրջա­պատո­ւած չորս դրա­ցինե­րով, կը սահ­մա­նափա­կէ երկրին աշ­խարհի հետ կա­պուե­լու կա­րելիու­թիւն­նե­րը։ Մա­՛նաւանդ երբ դրա­ցինե­րէն եր­կու­քը թշնա­մա­կան վե­րա­բե­րում ու­նին, իսկ միւս եր­կուքը՝ իրենց կար­գին ու­նին իւ­րա­յա­տուկ խնդիր­ներ իրենց հե­ռու եւ մօտ դրա­ցինե­րուն հետ. Վրաս­տա­նը՝ Ռու­սաս­տա­նի եւ Իրա­նը՝ մաս­նա­ւո­րա­բար Արեւ­մուտքի եւ Իս­րա­յէլի հետ։ Չորս դրա­ցինե­րը ու­նին դէ­պի ծով ել­քեր, սա­կայն անոնց­մէ մինչ այժմ մի­այն Վրաս­տա­նինը հա­սանե­լի է Հա­յաս­տա­նին։

Ուղղա­կի սահ­մա­նակից չըլ­լա­լով հանդերձ, Հա­յաս­տա­նի ար­տա­քին քա­ղաքա­կանու­թիւնն ու տնտե­սու­թիւնը սեր­տօ­րէն կա­պուած է Ռու­սաստա­նի հետ։ Հա­յ-ռու­սական յա­րա­բե­րու­թիւննե­րուն մէջ Վրաս­տա­ն կը հան­դի­սանայ աշ­խարհագ­րա­կանօ­րէն այն անշրջան­ցե­լի օղա­կը որ Հա­յաս­տա­նը կը կա­պէ Ռու­սաստա­նին։ Բայց, Վրաս­տան-Ռու­սաստան յա­րաբե­րու­թիւննե­րը, Սո­վետա­կան Միու­թեան փլու­զումէն ետք, ան­ցան ալե­կոծ վե­րիվայ­րումնե­րէ եւ մին­չեւ այ­սօր ալ այդ երկրին քա­ղաքա­կան աշ­խարհը կը մնայ երկփեղ­կո­ւած ու լարո­ւած, Ռու­սաստա­նի եւ ԵՄ-ՕԹԱՆ սուր հա­կադ­րութեան պատ­ճա­ռով։

Սա­կայն Վրաս­տան կա­րեւոր է Հա­յաս­տա­նի հա­մար նաեւ դէ­պի Եւ­րո­պա կապ հաս­տա­տելու հա­մար։ Ան­ցեալ տա­րի Երե­ւանի մէջ «Նե­մեսիս» ար­ձա­նի բա­ցու­մին պատ­ճա­ռով Թուրքիա փա­կեց իր օդա­յին տա­րած­քը ճամ­բոր­դա­կան օդա­նաւե­րուն։ Հա­յաս­տան հաս­նե­լու միակ մի­ջոցը մնաց Վրաս­տա­նը, Իրա­նի մի­ջոցով անցքը այլ բար­դու­թիւններ կը ստեղ­ծէր եւ­րո­պական օդա­յին ըն­կե­րու­թիւննե­րուն։ Իսկ երբ Ռու­սաստան չյար­գեց Հա­յաս­տա­նի զէնք վա­ճառե­լու պայ­մա­նագի­րը, Ֆրանսայէն Հա­յաս­տան զի­նամ­թերքի փո­խա­դ­րու­թիւ­նը կա­տարո­ւեցաւ Վրաս­տա­նի մի­ջոցով։ 

Այս իրա­վիճա­կը բնա­կանա­բար Հա­յաս­տան-Ռու­սաստան եւ Հա­յաս­տան-ԵՄ-ԱՄՆ յա­րաբե­րու­թիւննե­րը կը պայ­մա­նաւո­րէ Վրաս­տա­նի սոյն եր­կիրնե­րու հետ յա­րաբե­րու­թիւննե­րով, ինչ որ Հա­յաս­տա­նը կը պա­հէ ու­րիշ եր­կ­րի մը ար­տա­քին քա­ղաքա­կանու­թեան են­թա­կայու­թեան պայ­մաննե­րու տակ։ Վրաս­տա­նի մէջ «օտա­րերկրեայ գոր­ծա­կալի մա­սին» օրէն­քը Ռու­սաստան-Արեւ­մուտք յա­րաբե­րու­թիւննե­րու սուր լա­րում յա­ռաջա­ցուց, ին­չ որ ռուս-ուքրաինա­կան պա­տերազ­մի լոյ­սին տակ կրնայ ապա­գային Հա­յաս­տա­նի հա­մար եւս բար­դութիւններ ստեղ­ծել, եթէ ռուս-վրա­ցական յա­րաբե­րու­թիւննե­րը շատ սեր­տա­նան։ 

ՀՀ կա­ռավա­րու­թեան «Խա­ղաղու­թեան խաչ­մե­րուկ» նա­խագի­ծը կը նա­խատե­սէ Հա­յաս­տան-Իրան գոր­ծակցու­թեան նոր ու­ղի մը, ուր Իրա­նի Չա­պահար նա­ւահան­գիստը կրնայ հան­դի­սանալ դէ­պի Հնդկաս­տան եւ Արա­բական ծո­ցի եր­կիրնե­րու հետ հա­ղոր­դակցու­թեան նոր այ­լընտրանք մը։ Ան­ցեալ Մա­յիսին, Իրան եւ Հնդկաս­տան Չապահար նա­ւահան­գիստը գոր­ծարկե­լու հա­մաձայ­նութիւն մը կնքե­ցին 10 տա­րուան հա­մար 390 մի­լիառ տո­լարի ներդրու­մի պայ­մա­նագ­րով։ 

Յու­նիս 4-ին Ար­տա­քին գոր­ծոց նա­խարա­րի տե­ղակալ Վա­հան Կոս­տա­նեան Ազ­գա­յին ժո­ղովի մնայուն յանձնա­ժողով­նե­րու հա­մատեղ նիս­տի ըն­թացքին «ՀՀ 2023 թո­ւակա­նի պե­տական ելեւ­մուտքի կա­տար­ման մա­սին» տա­րեկան հա­շուետ­ւութեան ընթացքին ակ­նարկե­լով Չապահար նա­ւահան­գիստին՝ տե­ղեկա­ցուց որ Վար­չա­պետին որոշ­մամբ ստեղ­ծո­ւած է աշ­խա­տան­քա­յին խումբ մը, զոր պի­տի ղե­կավա­րէ տնտե­սու­թեան նա­խարա­րը. «Ար­տա­քին գոր­ծե­րի նա­խարա­րու­թիւնը չա­փազանց կարեւորում է այս նա­խագծում Հա­յաս­տա­նի Հան­րա­պետու­թեան ներգրա­ւու­մը։ Կը լի­նի առան­ձին մաք­սա­յին կա­յան Չա­բահա­րում, թէ պէտք է օգ­տո­ւել հնդկա­կան ար­դէն իսկ գոր­ծո­ղից՝ այս մա­սով քննար­կումներ են ըն­թա­նում եւ որո­շակի ու­սումնա­սիրու­թիւններ են տե­ղի ու­նե­նում եւ վեր­ջա­նական որո­շումնե­րը մի քա­նի ամ­սո­ւայ ըն­թացքում կը կա­յացո­ւեն»,– տեղեկացուց ան։

Իրա­նի մի­ջոցով դէ­պի հա­րաւ ծո­վա­յին ելք ու­նե­նալը Հա­յաս­տա­նի հա­մար ունի էական նշա­նակու­թիւն, որ ուղղա­կի առնչո­ւած է երկրին անվտան­գութեան երաշխաւորման հետ։ Ազեր­պայ­ճա­նի եւ Թուրքիոյ ռազ­մա­կան վտան­գը դիմագ­րա­ւելու հա­մար Հա­յաս­տան պէտք ու­նի ռազ­մա­մթեր­քի. ՀԱՊԿ-ի եւ Ռուսաս­­տա­նի կողմէ՝ Հա­յաս­տա­նի նկատ­մամբ դաշ­նակ­ցա­յին ռազ­մա­վա­րա­կան պար­տա­ւո­րու­թիւն­նե­րու դրժու­մի պայ­ման­նե­րուն մէջ, Հա­յաս­տան ստի­պուած զէնք կը գնէ այլ աղ­բիւրնե­րէ, մա՛­նա­ւանդ Հնդկաս­­տա­­­նէն. գործարք մը, որուն հա­մար Իրա­նի հետ բա­րիդ­րա­ցի­ութիւնն ու անոր նա­ւահանգստա­յին մի­ջոցնե­րու գոր­ծա­ծութեան կարե­լիութիւնը էական նշա­նակու­թիւն ու­նին։ Նոյնն է պա­րագան տնտե­սական շու­կա­նե­րուն՝ բազ­մա­զանութիւնը ապահովելու հա­մար։     

Ժ.Չ. ■