ՀՀ Արտաքին գործոց նախարար Արարատ Միրզոյեան Յունիս 27-ին Յունաստան աշխատանքային այցի շրջանակին մէջ յունական «Քաթիմերինի» օրաթերթին տուած հարցազրոյցին ընդգծած է, որ Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտութիւնը պէտք է վերջնապէս լուծուի բանակցութիւններու միջոցով՝ Մինսքի խումբի համանախագահութեան հովանաւորութեամբ։ Այդ լուծումը պէտք է երաշխաւորէ Արցախահայութեան անվտանգութիւնը, բոլոր իրաւունքներու պաշտպանութիւնը, եւ համապատասխանաբար, անկէ բխող Լեռնային Ղարաբաղի վերջնական կարգավիճակը։

Ստորեւ «Արմէնփրէս»-էն քաղելով կու տանք հարցազրոյցը։

– Յունահայկական յարաբերութիւններն աւանդաբար բարեկամական են եղել։ Հետագայ զարգացման ի՞նչ հեռանկարներ կան։ Որո՞նք էին Աթէնքի մէջ ձեր քննարկումների հիմնական նիւթերը:

– Յունաստանը Հայաստանի կարեւորագոյն գործընկերներից է եւրոպայում եւ աշխարհում։ Հայաստանի եւ Յունաստանի միջեւ յարաբերութիւնների հիմքում ընկած են մեր երկու ժողովուրդների հազարամեակների ընդհանուր պատմութիւնն ու արժէքները, բարեկամութիւնն ու համերաշխութիւնը։ Դարեր շարունակ Հայերն ու Յոյները խաղաղ ապրել են կողք-կողքի, համագործակցել՝ արժէքներ ու բարեկեցութիւն ստեղծելու համար, եւ միասին պայքարել արտաքին կեղեքիչների դէմ: Այս համածիրում ցանկանում եմ շեշտել, որ մենք երբեք չենք մոռանայ յոյն ժողովրդի եւ կառավարութեան անկեղծ աջակցութիւնը մեր ժողովրդի պատմութեան ծանրագոյն ժամանակաշրջաններում, որի ամենավերջին օրինակը 2020 թուականի պատերազմն էր։

Այս տարի նշում ենք մեր Հանրապետութիւնների միջեւ դիւանագիտական յարաբերութիւնների հաստատման 30-ամեակը։ Այս երեք տասնամեակների ընթացքում երկու երկրների միջեւ ստորագրուել է աւելի քան 40 փաստաթուղթ։ Մենք զարգացրել ենք ամուր միջպետական յարաբերութիւններ եւ ձեւաւորել ծանրակշիռ երկկողմ օրակարգ՝ սկսած քաղաքական երկխօսութիւնից մինչեւ պաշտպանութեան, տնտեսութեան, կրթութեան, մշակոյթի եւ այլ ոլորտներում գործակցութիւն, ինչպէս նաեւ փոխշահաւէտ համագործակցութիւն բազմակողմ հարթակներում: Յունաստան կատարած իմ վերջին աշխատանքային այցի ընթացքում ես շատ արդիւնաւէտ բանակցութիւններ եմ ունեցել նախագահ Քաթերինա Սաքելլարոփուլուի եւ վարչապետ Քիրիաքոս Միցոթաքիսի եւ իմ պաշտօնակից Նիքոս Տենտիասի հետ։

– Հայաստանը, Յունաստանը եւ Կիպրոսը եռակողմ բանակցութիւնների մի քանի փուլ են անցկացրել։ Հետագայում ինչպէ՞ս կարող են զարգանալ այս յարաբերութիւնները:

– Հայաստանը մեծապէս կարեւոր կը նկատէ եռակողմ ձեւաչափով համագործակցութիւնը: Մինչ այժմ մենք յաջողութեամբ մի քանի եռակողմ նախարարական հանդիպումներ ենք ունեցել, եւ ակնկալում ենք երեք երկրների ղեկավարների մակարդակով համաժողով հիւրընկալել։

Մեր երկրները գործակցութեան ու փոխադարձ աջակցութեան հարուստ փորձ ունեն, եւ մենք հաւատում ենք, որ մեր պետութիւններն ունեն հսկայական ներուժ՝ խթանելու տարածաշրջանում կայունութիւնը, անվտանգութիւնն ու խաղաղութիւնը՝ Հայաստանի, Յունաստանի եւ Կիպրոսի միջեւ քաղաքական երկխօսութեան ու համագործակցութեան ամրապնդման միջոցով: Մենք նաեւ ընդգծում ենք եռակողմ համագործակցութեան կարեւորութիւնն ու արդիւնաւէտութիւնը պաշտպանութեան, սփիւռքի, խորհրդարանական կապերի, արտակարգ իրավիճակների, առողջապահութեան, ներդրումների, զբօսաշրջութեան, կրթութեան եւ մշակոյթի բնագաւառներում։ Վստահ եմ, որ այս ձեւաչափը յաջողութիւն է արձանագրելու։

– 2020-ին Լեռնային Ղարաբաղում պատերազմ էր տեղի ունեցել։ Հայաստանը պատրա՞ստ է ընդունել Լեռնային Ղարաբաղի շուրջ ստեղծուած statu quo-ն։ Եւ եթէ ոչ՝ ի՞նչ այլընտրանք կարող է լինել:

– Չնայած ադրբեջանական իշխանութիւնների պնդումներին, թէ 2020 թուականի 44-օրեայ պատերազմից յետոյ Լեռնային Ղարաբաղը՝ որպէս սուբյեկտ, այլեւս գոյութիւն չունի, եւ թէ հակամարտութիւնն աւարտուած է, իրականութիւնն ու միջազգային հանրութեան դիրքորոշումը հակառակն են ապացուցում. Լեռնային Ղարաբաղը գոյութիւն ունի իր հայ բնակչութեամբ, որը շարունակում է ապրել իր նախնիների հողում, եւ որի անվտանգութիւնն այժմ ապահովում են ռուս խաղաղապահները՝ համաձայն 2020-ի Նոյեմբերի 9-ի եռակողմ յայտարարութեան, որով դադարեցուեց աւերիչ պատերազմը։

Հակամարտութիւնը չի դադարում գոյութիւն ունենալ միայն այն պատճառով, որ կողմերից մէկը յայտարարում է, թէ այն գոյութիւն չունի։ Դա ինքնախաբէութիւն է։ Աւելի՛ն, մեր բազմաթիւ միջազգային գործընկերների եւ կազմակերպութիւնների, այդ թւում՝ միջնորդ երկրների պաշտօնական յայտարարութիւնները նոյնպէս յստակ ցոյց են տալիս, որ Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտութիւնը դեռեւս վերջնական կարգաւորում պէտք է ստանայ բանակցութիւնների միջոցով՝ Մինսկի խմբի համանախագահութեան լիազօրութեան ներքոյ. կարգաւորում, որը կ՚երաշխաւորի Արցախահայութեան անվտանգութիւնը եւ բոլոր իրաւունքների պաշտպանութիւնը, եւ համապատասխանաբար, դրանից բխող Լեռնային Ղարաբաղի վերջնական կարգավիճակը։

– Դուք Ադրբեջանի հետ բանակցութիւնների մի քանի ուղղութիւններ ունէք։ Արդեօք Ուքրաինայում պատերազմը կարո՞ղ է ազդել Հարաւային Կովկասում դիւանագիտական զարգացումների վրայ։

– Իրավիճակը Հարաւային Կովկասում շարունակում է մնալ փխրուն: Մինչ Հայաստանն իր գործողութիւններով ձգտում է վերսկսել խաղաղութեան համապարփակ բանակցութիւնները, այդ թւում՝ Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտութեան կարգաւորման շուրջ, եւ դրանով իսկ կայունութիւն եւ խաղաղութիւն հաստատել տարածաշրջանում, Ադրբեջանը շարունակում է գրգռիչ գործողութիւնների եւ ուժի կիրառման սպառնալիքների իր քաղաքականութիւնը։ Ուքրաինայում ստեղծուած իրավիճակից յետոյ ադրբեջանական զինուժը ներխուժեց Լեռնային Ղարաբաղի Փառուխ գիւղ, որին նախորդել էին գիւղերի եւ քաղաքացիական ենթակառոյցների շարունակական ռմբակոծումները, հարեւան գիւղերի խաղաղ հայ բնակչութեանը ուժի կիրառման սպառնալիքների ներքոյ հասցէագրուած կոչերը՝ լքելու իրենց տները, աննախադէպ ցուրտ եղանակային պայմաններում կազատարի աշխատանքի մի քանի շաբաթով խափանումը եւ այլն։

Ներկայումս, երբ աշխարհի ուշադրութիւնը սեւեռած է Ուքրաինայի վրայ, Ադրբեջանը որեւէ պահի կարող է լայնածաւալ գրգռութեան փորձ կատարել։ Ուստի չափազանց կարեւոր է, որ միջազգային հանրութեան կողմից արդիւնաւէտ քայլեր ձեռնարկուեն Հարաւային Կովկասում իրավիճակի ապակայունացման փորձերը կանխելու համար։

– Արդեօք լաւատե՞ս էք Հայաստանի եւ Ադրբեջանի միջեւ յարաբերութիւնների կարգաւորման հարցում:

– 2021 թուականի Յունուարի 11-ին եւ 2021 Նոյեմբերի 26-ին Ռուսաստանի միջնորդութեամբ ընդունուած եռակողմ յայտարարութիւններին եւ Բրիւսէլում ձեռքբերուած համաձայնութիւններին համահունչ՝ Հայաստանը կառուցողական երկխօսութիւն է սկսել Ադրբեջանի հետ յարաբերութիւնների ընդհանուր կարգաւորման, երկու երկրների միջեւ սահմանազատման եւ սահմանային անվտանգութեան, ինչպէս նաեւ տարածաշրջանային տնտեսական կապերի եւ երթեւեկի հաղորդակցութեան ապաշրջափակման ուղղութիւններով։

Մենք վերահաստատում ենք բոլոր ուղղութիւններով կառուցողական ջանքեր գործադրելու մեր յանձնառութիւնը, եւ ցանկանում եմ ընդգծել, որ գործընթացը շատ աւելի հարթ եւ արդիւնաւէտ կ՚ընթանար, եթէ Ադրբեջանը զերծ մնար իր վտանգաւոր առաւելապաշտութիւնից եւ հայատեաց հռետորաբանութիւնից, դադարէր պատանդառութեան մէջ պահել բազմաթիւ հայ ռազմագերիների եւ քաղաքացիական անձանց, ոչնչացնել հայկական մշակութային եւ կրօնական ժառանգութիւնը, խոչընդոտել միջազգային մարդասիրական կազմակերպութիւնների մուտքը Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտութեան գօտի եւ այլն։

Ընդհանուր առմամբ, մենք կարծում ենք, որ չնայած այն ամբողջ արեանն ու ատելութեանը, որը եղել է տարածաշրջանում, Հարաւային Կովկասում խաղաղութեան իրական հնարաւորութիւն կայ։ Հայաստանը բազմիցս վերահաստատել է երկարաժամկէտ կայունութիւն հաստատելու եւ տարածաշրջանում խաղաղ զարգացման դարաշրջան բացելու իր պատրաստակամութիւնը։ Միեւնոյն ժամանակ, ակնյայտ է, որ այդ ջանքերը չեն կարող միակողմանի լինել, եւ այդ ուղղութեամբ մենք ակնկալում ենք նոյնքան կառուցողական մօտեցում եւ անկեղծ գործնական քայլեր ադրբեջանական կողմից։

– Վերջերս Հայաստանը Թուրքիայի հետ յարաբերութիւնների կարգաւորման գործընթաց է սկսել։ Արդեօք այդ ուղղութեամբ շօշափելի քայլեր ակնկալո՞ւմ էք: Որո՞նք կարող են լինել այդ քայլերը:

– Հայաստանի ղեկավարութիւնը բազմիցս յայտարարել է, եւ մեր կառավարութեան ծրագրում նոյնպէս նշուած է, որ Հայաստանը պատրաստ է Թուրքիայի հետ դիւանագիտական յարաբերութիւնների հաստատմանը եւ երկու երկրների միջեւ սահմանի բացմանը, որը Թուրքիան միակողմանի փակել է դեռեւս 1993 թուականին։

Հայաստանի եւ Թուրքիայի միջեւ յարաբերութիւնների կարգաւորման գործընթացի համար նշանակուել են յատուկ ներկայացուցիչներ, եւ արդէն կայացել է չորս հանդիպում, որոնց ընթացքում կողմերը վերահաստատել են իրենց յանձնառութիւնը` շարունակել սահմանների բացման եւ դիւանագիտական յարաբերութիւնների հաստատման ուղղուած գործընթացն առանց նախապայմանների։ Այդ գործընթացին դրական ուժ հաղորդելու համար ես ընդունեցի Անթալիայի դիւանագիտական համաժողովին մասնակցելու Թուրքիայի Արտգործնախարարի հրաւէրը եւ հանդիպում ունեցայ նրա հետ։

Այսօր գործընթացում յաջողելու համար անհրաժեշտ է յարաբերութիւնների կարգաւորման ուղղութեամբ յստակ քայլեր ձեռնարկելու պատրաստակամութիւն եւ քաղաքական կամք։ Հայկական կողմը բազմիցս ցոյց է տուել երկուսն էլ, եւ մենք նոյնը ակնկալում ենք թուրքական կողմից։

– Ինչպիսի՞ն է Հայաստանի դիրքորոշումը Յունաստանի համար այս պահին զգայուն հարցերի վերաբերեալ, ինչպիսիք են յոյն-թքական սահմանին շարունակաբար աճող լարուածութիւնը եւ Կիպրոսի հարցը։

– Հայաստանը լիովին աջակցում է Յունաստանի Հանրապետութեան տարածքային ամբողջականութեան եւ ինքնիշխանութեան: Հայաստանն անընդունելի է համարում որեւէ գործողութիւն եւ քայլ, որը կարող է կոպտօրէն խախտել միջազգային իրաւունքի չափանիշերը, միջազգային ծովային իրաւունքը, ինչպէս նաեւ ՄԱԿ-ի կանոնադրութիւնը։

Ինչ վերաբերում է Կիպրոսի խնդրին, ինչպէս Լեռնային Ղարաբաղի հիմնախնդրում, այս հարցում եւս մեզ համար անընդունելի է ուժի կիրառման հետեւանքները որպէս լուծում ներկայացնելու որեւէ փորձ։ Հայաստանն ու Կիպրոսը մշտապէս փոխադարձ աջակցութիւն են ցուցաբերել միմեանց՝ երկկողմ եւ բազմակողմ հարթակներում։