Հետազօ­տող­նե­րը մար­դոց հա­մար նա­խատե­սուած ապաս­տա­րան յայտնա­բերած են Հա­յաս­տա­նի մէջ, ուր կան բազ­մա­թիւ գտա­ծոներ։

Հնա­գոյն կա­ցարա­նը յայտնա­բերուած է Վա­յոց ձո­րի մար­զին մէջ Եղէ­գիսի հո­վիտին գտնուող ժայ­ռա­յին ապաս­տա­րանի հնա­գիտա­կան պե­ղումնե­րու ըն­թացքին։ Հա­մաձայն Antiquity ամ­սագրին մէջ հրա­պարա­կուած հե­տազօ­տու­թեան՝ 2020 թուակա­նին յայտնա­բերուած ապաս­տա­րանի տա­նիքը փլած ըլ­լա­լով առա­ւելա­բար կը պար­զէ պա­տի նման կա­ռոյ­ցի մը պատ­կե­րը։

2022-ին ապաս­տա­րանի մուտքին մօտ 6 ոտ­նա­չափ խո­րու­թեամբ փոս փո­րուած է, որուն մէջ մարդկա­յին գոր­ծունէու­թեան հետ­քեր յայտնա­բերուած են։

Տա­րած­քին մէջ յայտնա­բերուած է շուրջ 8000 անա­սու­նի ոս­կորնե­րու մնա­ցորդներ, որոնց մեծ մա­սը այ­ծե­րու ու ոչ­խարնե­րու, իսկ միւսնե­րը՝ խո­զերու, եղ­նիկնե­րու, խո­շոր եղ­ջե­րաւոր անա­սուննե­րու եւ ար­ջե­րու:

Յայտնա­բերուած մնա­ցորդնե­րը են­թարկուած են ռա­տիօած­խածնա­յին թուագրման, ինչ որ շատ շա­հեկան ար­դիւնքնե­րու բա­ցայայտման առիթ ըն­ծա­յած է։ Այսպէս, հաս­տա­տուած է, որ անոնցմէ ամե­նահի­նը աւե­լի քան 5300 տա­րուան է: Գտնուած են նաեւ շուրջ 2000 այլ գտա­ծոներ, ի շարս որոնց պղին­ձի կտոր­ներ, օպ­սի­տիանի շեղ­բեր, ու­լունքներ եւ խե­ցեղէն:

Ըստ հե­տազօ­տող­նե­րուն՝ «Եղէ­գիսի ապաս­տա­րանի ու­սումնա­սիրու­թեամբ ձեռք բե­րուած նախ­նա­կան ար­դիւնքնե­րը ցոյց կու տան այդ տա­րածաշրջա­նի նե­րու­ժը եւ կա­րեւոր պատ­կե­րացումներ՝ այդ դա­րաշրջա­նի մար­դոց ապ­րե­լակեր­պին մա­սին»։

Վայ­րին հե­տագայ ու­սումնա­սիրու­թեան հա­մար նա­խատե­սուած են լրա­ցու­ցիչ պե­ղումներ՝ տա­րածաշրջա­նին մէջ հնա­գոյն շրջա­նի մար­դոց գոր­ծունէու­թեան վրայ լոյս սփռե­լու նպա­տակով: ■